وقتی اروپایی‌ها پا را از گلیم خود فراتر می‌گذارند!

مریم عمادی / گروه سیاسی

پس از پنج روز مذاکرات کارشناسی میان هیات‌های مذاکره کننده ایران و ۱+۴ و آمریکا که به صورت غیرمستقیم و با هماهنگی نماینده اتحادیه اروپا در وین انجام شد، هفته گذشته مذاکره کنندگان با تفاسیرهای متفاوتی وین را به مقصد پایتخت‌هایشان ترک کردند. در چند روز اخیر مقامات اتحادیه اروپا دائماً تاکید دارند که مذاکره برای احیای برجام تمام شده و متن نهایی بررسی شده و اکنون باید طرفین نظرات خود را در مورد آن بیان کنند این درحالی است که مقام‌های ایرانی تاکید دارند که هنوز جای مذاکره وجود دارد و همچنان کار روی متن توافق برای احیای برجام باید ادامه یابد. ضمن اینکه بحث و بررسی جزییات این متن به منظور تصمیم گیری درباره آن در نهادهای تصمیم‌گیرنده با حضور کارشناسان درحال انجام است و هنوز مشخص نیست که آیا ایران روایت هماهنگ کننده این گفت‌وگوها مبنی بر نهایی بودن این متن را می‌پذیرد یا قرار است درخواست اعمال اصلاحیه‌های داخل متن را مطرح کند. در این راستا باید توجه داشت درست است که هیچ ضرب‌الاجلی برای پاسخ پایتخت‌ها تعیین نشده است و تاریخ مشخصی برای بازگشت هیئت‌ها به وین وجود ندارد، ولی این میزان از تفاوت نگاه دو طرف می‌تواند دوباره مذاکرات را دچار روند فرسایشی کند.

• توهم اروپایی‌ها درباره جایگاه خود در مذاکرات

جالب است بدانیم بورل همان کسی بود که در چند ماه اخیر تلویحاً مدعی شده بود به زودی شکست مذاکرات رقم خواهد خورد و در صورتی که دوربین‌های برجامی بار دیگر روشن نشود بازی پایان خواهد یافت. اما تأثیرات جنگ اوکراین بر بازار انرژی اروپا و رشد فزاینده و جدی ایران در فعالیت‌های هسته‌ای باعث تحرک دوباره آنان شده تاجایی مورا متن نهایی به طرفهای برجام ارائه دهد و دوباره آنها را سر میز مذاکره بنشاند و دائماً نسبت به پیشرفت‌های حاصله در مذاکرات ابراز خوش‌بینی می‌کند و می‌گوید بزودی پرونده مذاکرات را بسته خواهد شد اتفاق جدیدی که با هیچ منطقی در مذاکرات چند جانبه هماهنگی ندارد. باید توجه داشت که اتحادیه اروپا در گفت وگوهای اخیر و گذشته و حتی در گفت وگوهای منتج به برجام یک طرف مذاکرات نبود و همان طور که بارها در متن برجام هم آمده تنها نقش هماهنگ کننده مذاکرات را داشته و دارد، نه بیشتر؛ یعنی حتی میانجی گری هم به اتحادیه اروپا داده نشده تا اینکه به خود اجازه دهد متن توافق بدهد چه برسد به این که آن را متن نهایی اعلام کند. همین موضوع درکنار اعلام سریع موافقت آمریکا با متن پیشنهادی اروپا این ظن را قوی می‌کند که اتحادیه اروپا با هماهنگی آمریکا تنها به فکر فشار بر تیم ایرانی و آچمز کردن ایران بین قبول کردن و تبلیغ عقب نشینی یا قبول نکردن و مقصر نشان دادن ایران درشکست مذاکرات است تا درنهایت بتواند خواسته‌های خود را تحمیل کند.

• تاکید بر نهایی بودن توافق؛ بخشی از پازل فشار بر ایران

اشاره به نهایی شدن متن توافق از سوی طرف غربی ناظر بر تثبیت این رویکرد غیر قابل پذیرش است که چون متن توافق نهایی شده، پس غیرقابل مذاکره است و طرفین تنها باید نظر نهایی خود در مورد این متن را اعلام کنند. اما باید گفت براساس و عرف‌های مقبول درجهان، متنی می‌تواند نهایی باشد که با نظر مثبت همه طرف‌های حاضر در مذاکرات نهایی شده باشد و تا قبل از آن تنها یک پیش نویس به حساب می‌آید که باید همه طرف‌ها نظر دهند و درصورت قبول دیگران، درپیش نویس گنجانده شود، درحالیکه هنوز هیچ کشوری به صورت رسمی موافقت نکرده و تنها آمریکایی‌ها موافقت غیررسمی داشته‌اند. حتی نمایندگان کشورهای ا انگلیس، فرانسه و آلمان نیز در این دور از مذاکرات غیبت کردند تا بیش از پیش برای گفت‌وگو نسبت به نحوه بازگشت به تعهدات، شانه خالی کنند. اگر بخواهیم به حالت خوش بینانه به این مسئله نگاه کنیم باید بگوییم که شاید اصرار اروپایی‌ها به نهایی‌بودن متن پیش‌رو به این دلیل است که واقعاً اروپایی‌ها اعتقاد دارند آنچه در پنج روز مذاکرات اخیر در وین بر روی آن گفت وگو شده است، بهترین، کامل‌ترین و نهایی‌ترین متنی باشد که جای هیچ‌گونه بحث، مذاکره و چانه‌زنی مجددی ندارد و آمریکا و به‌خصوص ایران باید یا آن را رد کنند. اگر بخواهیم با عینک بدبینی یا شاید بهتر است بگوییم واقع بینی به این قضیه نگاه کنیم باید بپذیریم که اتحادیه اروپا یک بازی روانی، رسانه‌ای و سیاسی را در قبال ایران درپیش گرفته تا جمهوری اسلامی کمترین تغییرات را درکوتاه‌ترین زمان ارائه دهد. به کارگیری عبارت «متن نهایی آینده» گویای آن است که متن مذکور همچنان به عنوان پیش نویسی قابل بحث و گفتگو مطرح بوده و تلاش‌ها برای «نهایی و غیرقابل مذاکره» نشان دادن آن، بخشی از پازل فشار بر ایران برای تن دادن به توافقی است که الزاماً منافع ملی را تأمین و تضمین نمی‌کند. غربی‌ها قبلاً هم با کلید واژه‌های «نقطه گریز ایران»، «ضرب‌الاجل»، «آخرین فرصت»، «بسته شدن پنجره دیپلماسی» و «اجرای پلن B علیه تهران» سعی دراعمال فشار برای بی‌توجهی به خواسته‌های مشروع تهران داشته‌اند، اکنون تلاش دارند همان سناریوی آزمون داده را با اسم رمز «متن نهایی» به اجرا درآورند.

در ادامه باید گفت ایران نه تنها تا پیش از برگزاری نشست فصلی شورای حکام در ماه سپتامبر فرصت دارد که به متن اروپایی‌ها جواب نهایی بدهد؛ بلکه این احتمال را باید داد که حداکثر زمان واقعی برای پاسخ نهایی تهران چیزی درحدود یک یا نهایتاً دو هفته است. در غیراین‌صورت جامعه جهانی سکوت ایران را به‌عنوان جواب رد تلقی می‌کنند. اما با در نظر داشتن تمام تحولات که درهفده ماه از مذاکرات احیای برجام می‌گذرد، نباید به احیای برجام خوش‌بین بود؛ چون کماکان با تضاد منافع طرفین روبه‌رو هستیم و هیچ‌گونه نقطه امیدی برای حصول توافق وجود ندارد. پس اگرچه نباید پیشاپیش حکم قطعی برای شکست مذاکرات وین ولو با پیشرفت‌هایی که درجریان پنج روز نشست اخیر وین حاصل شد، داد؛ با این حال نباید نسبت به احیای برجام خوش‌بین هم بود.