بررسی روش‌های بازیافت زباله‌های الکترونیکی مبتنی بر فرآیندهای دوستدار محیط زیست

زباله‌های الکترونیکی، (E-waste) شامل دستگاه‌های الکتریکی یا الکترونیکی منسوخ شده هستند و بازیافت زباله‌های الکترونیکی از نظر حفاظت از منابع و محیط زیست یک موضوع مهم است. در حال حاضر، سالانه نزدیک به ۱.۳ میلیارد تن زباله در سراسر جهان تولید می‌شود که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ به ۴.۳ میلیارد تن در سال افزایش یابد.

شناخت و درک اجزای مختلف زباله‌های الکترونیکی به بازیافت مؤثرشان کمک می‌کند. تجهیزات الکترونیکی پیشرفته شامل تقریباً ۶۰ عنصر مختلف از مواد با ارزش و خطرناک است. مهمترین اجزای ارزشمند زباله‌های الکتریکی، مدارهای چاپی (PCBs) هستند که به غیر از فلزات باارزش، حاوی مواد خطرناک بسیاری است. برای جلوگیری از مسمومیت انسان و محیط زیست، تجزیه و تحلیل ویژگی‌ها و ترکیبات مواد مختلف در زباله‌های الکترونیکی و تعیین نحوه مدیریت مجدد آنها از طریق فرآیندهای زیست محیطی سالم، امری ضروری به حساب می‌آید.

در این پژوهش که توسط سامان مدنیان دانشجوی کارشناسی ارشد و سید محمدعلی زنجانی استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد انجام شد، آمده است: «ضایعات الکترونیکی، تجهیزات الکترونیکی دور انداخته شده بدون استفاده مجدد به شمار می‌آیند. این ضایعات، شامل تمام کالاهای موجود که عمرشان به پایان رسیده و یا برای کاربر مفید نیستند، می‌شود. هر خانه یا کسب و کار دارای زباله‌های الکترونیکی شامل مدارهای رهاشده، اجزای الکتریکی و منابع برق یا باتری می‌شود. تلویزیون، سامانه تهویه مطبوع، یخچال و فریزر، لامپ‌های فلورسنت و جیوه‌ای، رایانه، چاپگر، دستگاه فتوکپی، تلفن همراه و گوشی، حجم زیادی از زباله های الکترونیکی را تشکیل می‌دهند.»

بر اساس آن چه در این مقاله آمده است، «مقدار زباله الکترونیکی که در سراسر جهان تولید می شود، به میزان قابل ملاحظه ای در حال افزایش است. کشورهای پیشرفته از بزرگترین مراکز تولید این زباله ها هستند و درصورتی که به درستی عمل نکنند، تولیدکننده بسیاری از اجزای سمی می شوند که تاثیر منفی بر سلامت انسان و محیط زیست دارند.»

در این تحقیق گفته شده که اغلب این خطرات به دلیل فرآیندهای بازیافت و دفع نامناسب به وجود می آیند. عناصر خطرناک در زباله‌های الکترونیکی عبارتند از سرب، جیوه، آرسنیک، کادمیوم. البته حضور فلزات گرانبها مانند طلا، نقره و پالتین در این دسته از زباله ها، وسوسه برانگیز است.

نویسندگان این مقاله با تقسیم بندی زباله‌های الکترونیکی به انواع مختلف، معتقدند: «روشهای غیراخلاقی مانند استخراج، سوزاندن، حمام اسیدی، دفن بدون تصفیه و … از کارهای بخشهای غیررسمی در دفع زباله‌های الکترونیک است.»

این محققان می‌گویند: «زباله های الکترونیکی عبارت از لوازم خانگی بزرگ و کوچک، تجهیزات مخابراتی و فناوری اطلاعات، تجهیزات مصرفی، وسایل روشنایی، ابزارهای غیرالکتریکی و غیرصنعتی، اسباب بازی‌ها، لوازم آرایشی و ورزشی، دستگاه‌های ضدعفونی پزشکی، مانیتورها و واحدهای کنترل و دستگاه‌های اتوماتیک هستند.»

بر اساس آن چه در این مقاله بیان شده است، «طبق مطالعات انجام گرفته برخی از فرایندهای مدیریتی در برخورد با زباله‌های الکترونیکی شامل دفن در زمین، سوزاندن، بازیافت، مدیریت ضایعات الکترونیکی به وسیله قراردادهای هوشمند مبتنی بر زنجیره بلوک و فرآیندهای بازیافتی مختلف و سازگار با محیط زیست است.»

در بخش پایانی این مطالعه آمده است: «زباله‌های الکترونیکی، زباله‌هایی رایج نیستند، بلکه ضایعات باارزش و خطرناکی هستند که حاوی مقادیر قابل توجهی از منوابع فلزی هستند و نباید به طور غیرقانونی در هر نقطه‌ای تخلیه شوند. فرایندهای سنتی نیز ممکن است به علت آلودگی محیط زیست و هزینه های بالا و کارایی کم، نیازمندی های صنعت را در آینده برآورده نکنند. استفاده از فرآیندهای پاک در بازیافت PCBها، برای اقتصاد و محیط زیست هر کشور بسیار مهم است که باید مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، به دلیل پیچیدگی سامانه E-waste، استفاده از فقط یک فناوری، محدودیت دارد و توانایی حل تمام مشکلات را ندارد.»

در این مقاله محققان نتیجه می گیرند که برای بازیافت فلزات، احتمالا باید از چندین فرایند یا فناوری استفاده شود. هنوز هم استفاده از قراردادهای هوشمند برای مدیریت زباله های الکتریکی و الکترونیکی، مورد تحقیق دقیق و استفاده کاربردی قرار نگرفته است، بنابراین بررسی نحوه استفاده صحیح از مواد زائد الکترونیکی در صنایع مختلف، ضرورت فراوانی خواهد داشت.

این مقاله در فصلنامه علمی روش‌های هوشمند در صنعت برق دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد منتشر شده است.