نگاهی به نمایش شمایل سرگردان

آن‌چه بیش از همه، نمایش «شمایل سرگردان» را در مقابل دیدگان مخاطب، شاخص و قابل توجه ارائه می‌دهد، فرم اجرایی این تئاتر است که از همان صحنه‌ی ابتدایی، تماشاگر را پیش از دریافت محتوای اثر، درگیر خود می‌کند.تئاتر «شمایل سرگردان»، به یکی از آیین‌های زیبا و کهن ایرانی، که همان”شمایل گردانی” است، اشاره دارد. برخی نویسندگان و نظریه پردازان این حوزه، همچون بهرام بیضایی، شمایل گردانی را مترادف با « پرده خوانی/پرده داری» معرفی کرده‌اند.

در درام کهن ایرانی یعنی “تعزیه” و شکل‌های نمایشی پیش از آن همچون “نقالی” و “پرده خوانی”، توجه به فرم روایت، بسیار قابل بحث و بررسی است.

چرا که در این نوع نمایش به خصوص در تعزیه و پرده خوانی با موضوعیت مذهبی، ماجرایی که نقل می‌شده تا انتهای روایت برای مخاطب روشن بوده و چه بسا که مخاطب برای چندمین بار، بیننده و شنونده‌ی آن پرده بوده است اما شیوه‌ی ارائه‌ی « نقال/پرده خوان/شمایل گردان»، تُن صدا و حرکات بدن و فضا سازی ای که او یک تنه در جایگاه بازیگر و کارگردان و هدایتگرِ تمامی این عرصه‌ها، در مقابل دیدگان تماشاگران اجرا می‌کرده است همان یگانه دلیلی بوده که آن اجرای تکراری را برای چندمین بار، شنیدنی و دیدنی جلوه می‌داده است.

از این جهت، نمایش « شمایل سرگردان » به گونه‌های خَلُفِ خود وفادار مانده و در پرداخت فرم، قوی عمل کرده است.نکته‌ی جالب در این اجرا، این است که در اولین صحنه، عناصر بسیار فرمیک پرده‌ی شمایل خوانی، یعنی همان چهره‌ها یا شمایل‌های اولیا و اشقیا، از پرده جدا شده، به روی صحنه آمده و حرف می‌زنند و راوی ماجرای نمایش می‌شوند.

شمایلی که هیچ‌گاه از خود اختیاری نداشته، تنها نقش‌هایی نشسته بر پرده‌ی نقاشی بوده‌اند و «مرشد/پرده خوان» به آنان جان می‌بخشیده، حالا لب به سخن گشوده، پرده را خالی کرده‌اند و از ایفای آن نقش هزار و اندی ساله سر باز زده‌اند. آن‌ها عصیان کرده‌اند، چرا که ، معترض اند! شمایل ها به انفعال تماشاگرانی که در طول تاریخ ، تنها نظاره گر پرده‌ها بوده‌اند و درباره‌ی آنچه پرده خوان می‌خواند، تفکری نکرده و نمی‌کنند، معترض اند و این اعتراض را با خالی کردن عرصه‌ی پرده، نشان داده‌اند.

از دیگر نکات قابل توجه دراین تئاتر، اشاره‌های درستی است که در متن نمایشنامه به آیین پرده خوانی و روند رشد و مسائل حاشیه‌ای آن می‌شود.حضور حسن جویره در قامت مرشد با صدا و اجرای نوستالژیک، همچنین بازیگری دلنشین مژگان نوایی در نقش همسر نقاش و بازی حماسی و تاثیرگذار بازیگران شمایل‌ها، به خصوص صدای پر طنین فرشته باقری، از عناصر جذاب صحنه است.

اما باز هم زیباترین لحظات در قاب طراحی صحنه که کارگردان نمایش، محسن عرب زاده، به خوبی آن را در ذهن مخاطب ماندگار می‌سازد، همان لحظاتی است که پرده‌ی شمایل‌خوانی در اندازه‌ی بسیار بزرگ بر پرده‌های سپید چند لایه روی صحنه، مصور می‌شود و شمایل‌های سرگردان از میانه‌ی پرده بیرون آمده، با مخاطبان صحبت می‌کنند.

آن ها از این که در طول تاریخ، تنها قضاوت شده‌اند، خسته‌اند.حال می‌خواهند پس از سال‌ها پرده نشینی، بیرون بیایند و از آدمیان امروز بپرسند، اگر شما در شرایط سال ۶۱ هجری قمری بودید، چه می‌کردید؟ به کدام سو می‌غلطیدید؟

آیا رواست که تنها شرح واقعه را بگوییم و از حال و هوای شمایلی که در بحبحه‌ی آن واقعه‌ی دهشتناک، میان انتخاب این و آن درمانده بوده اند، هیچ سخنی نیاوریم؟ چرا که تشخیص سیاهی از سپیدی، به حرف، ساده است، اما پای عمل که پیش آید، چه گرداب‌های سرگردانی و بیابان‌های پریشانی که در انتظار آدمی است تا راه را برگزیند. این چالشی است که نویسنده‌ی نمایشنامه، سعید محسنی، مخاطبش را با آن درگیر کرده و پس از پایان اجرا نیز، همچنان با تماشاگر باقی خواهد ماند.

نمایش شمایل سرگردان به کارگردانی محسن عرب زاده، نوشته‌ی سعید محسنی و بازی بازیگران حسن جویره، رسوا هنرمند، مژگان نوایی، مهدی تقی پور، هادی مسعودی، آرزو حق شناس، مسعود شیرانی فرد، مهری دادخواه، فرشته باقری، نگین چراغی، محمد مهدی بیابانکی، احسان طالبیان، ثمین مکتوبیان، مهدی شهیدی، علیرضا احمدی تا نهم شهریورماه ۱۴۰۳ در تالار هنر اصفهان به روی صحنه‌ی اجرا خواهد بود.