عمر فیلترینگ واتس‌اپ، اینستاگرام و تلگرام تا کی؟

فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام در ایران همچنان ادامه دارد و با وجود وارد آوردن خسارت‌های قابل توجه به کسب و کارها، به گفته وزیر ارتباطات ایران به دلیل شناسایی نقش «سازمان‌دهی اغتشاش‌ها از سوی آنها» توسط «مراجع ذیصلاح» تا مدت نامعلومی ادامه دارد. براساس برآورد صورت گرفته ازسوی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران درباره تأثیر ادامه این محدودیت‌ها بر ترکیب فروش از دست‌رفته و هزینه اضافه شده کسب‌وکارها، روزانه حداقل ۵۰ میلیون‌تومان و حداکثر بیش از ۵۰۰ میلیون تومان به کسب و کارها در ایران خسارت وارد می‌شود. آیا انتشاراین ارقام می‌تواند مانع ازادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام شود؟ یا این که با ادامه فیلترینگ آنها همچون تلگرام، ایرانی‌ها به سراغ پیام‌رسان‌ها وشبکه‌های اجتماعی بومی خواهند رفت؟

• نتیجه فیلترینگ تلگرام چه شد؟

پیام‌رسان تلگرام در شرایطی اردیبهشت ۱۳۹۷ درایران فیلتر شد که نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌داد که نزدیک به ۶۰ درصد افراد ساکن در مناطق شهری و روستایی این کشور که ازرسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، کاربر این پیام‌رسان هستند. آن زمان، اینستاگرام با حدود ۱۸ درصد و واتس‌اپ با نزدیک به ۱۲ درصد در رتبه‌های بعدی قرار داشتند. اما نتایج تازه‌ترین نظرسنجی ایسپا که درخرداد گذشته منتشرشده،حاکیست که ۷۸.۵ درصد از شرکت‌کنندگان دراین نظرسنجی تلفنی، حداقل از یک رسانه اجتماعی یا پیام‌رسان استفاده می‌کنند ولی واتس‌اپ با جلب ۷۱.۱ درصد از آنها صدرنشین شده و اینستاگرام نیز با مسب محبوبیت ۴۹.۴ درصدی در رتبه دوم قرارگرفته است. تلگرام در پی اجرای سیاست فیلترینگ با ۳۱.۶ درصد به جایگاه سوم سقوط کرده است. اما روبیکا به عنوان پرکاربردترین اپلیکیشن ایرانی که در رتبه چهارم قرار گرفته تنها از سوی ۵.۷ درصد از استفاده کنندگان از شبکه‌های اجتماعی انتخاب شده است. بر پایه نتایج این نظرسنجی، پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی ایرانی از جمله روبیکا، ایتا (۴.۶ درصد)، سروش (۳.۶ درصد)، بله (۲.۲ درصد) و آی‌گپ (۱.۸ درصد) در مجموع کاربران کمی دارد و همچنان اکثریت بالای آنها ترجیح داده‌اند که از محصولات خارجی استفاده کنند.

• چرا ایرانی‌ها سراغ پیام‌رسان‌های داخلی نمی‌روند؟

با وجود هزینه‌کرد بودجه‌های میلیاردی، تبلیغات و افزایش محدودیت‌ها علیه پیام‌رسان‌های خارجی، اکثریت بالایی از مردم ایران همچنان تمایلی به استفاده از پیام‌رسان‌های وشبکه‌های اجتماعی بومی ندارند. کارشناسان یکی ازدلایل این رویکرد عمومی را بی‌اعتمادی بالا به محصولات ایرانی ونگرانی ازسلب حریم شخصی و سوء استفاده ازاطلاعات مهم فردی ازسوی آن‌ها می‌دانند. همچنین به باور بسیاری محصولات بومی همچنان از ظرفیت‌های فنی پایینی در تأمین نیازمندی‌های آنها و ضوابط و محدودیت‌های بالایی برای فعالیت برخوردارند.

• با ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام چه اتفاقی می‌افتد؟

با درنظرگرفتن تجربه فیلترینگ تلگرام می‌توان پیش‌بینی کرد که در صورت ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام، کاربران وفادار آنها با سختی چند برابری و از طریق دستیابی به وی‌پی ان‌ها و ابزارهای دور زدن فیلترینگ، همچنان در این پلتفرم‌ها فعالیت خواهند کرد. البته به احتمال زیاد، هر دو با ریزش کاربر مواجه خواهند شد ودر مقابل سهم بسیار کمی به محصولات مشابه داخلی خواهد رسید و بخش بیشتری به سراغ شناسایی پلتفرم‌های مشابه خارجی که هنوز مشمول فیلترینگ نشده‌اند، خواهند رفت. همچنین با توجه به این که بخشی از شهروندان ایرانی نیز که به دلیل موقعیت شغلی به اینترنت وی پیان دار دسترسی دارند، ترجیح خواهند داد تا حساب کاربری خود در پلتفرم‌های فیلتر شده را حفظ کنند. چنان که بررسی‌های انجام شده ازسوی مرکز پژوهشی بتا نشان می‌دهد با وجود اجرای فیلترینگ، انتشار حجم محتوای تولید شده در سه پلتفرم تلگرام، اینستاگرام و توییتر درباره اعتراض‌ها کاهش محسوسی پیدا نکرده و فقط موجب کاهش دیده شدن آنها شده که این اتفاق نیز متأثر از قطعی و اختلال طولانی مدت اینترنت بوده است. بنابراین احتمال دارد که با افزایش دوباره دسترسی عمومی به اینترنت، میزان بازدید از محتوای منتشر شده در این پلتفرم‌های فیلتر شده به سطح پیشین نزدیک شود.

• ادامه فیلترینگ واتس‌اپ و اینستاگرام ممکن است؟

همزمان با آغاز فیلترینگ تلگرام نیزاخباری درمورد تعطیلی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزارشغل اینترنتی که بر بستراین پیام‌رسان فعال شده بودند، منتشر شد. حتی نایب رئیس وقت کمیسیون فرهنگی مجلس ایران از وارد شدن زیان ۴۳۰ هزارمیلیاردی فیلترینگ تلگرام به مردم خبر داد. با این حال، معاون دادستان کل ایران آب پاکی را بر روی دست همه ریخت و اعلام کرد که تلگرام هرگز رفع فیلترنخواهد شد.بنابراین با وجود اعلام برآوردهایی ازخسارت‌های فیلترینگ واتس‌اپ واینستاگرام، این دو پلتفرم نیزمطابق اظهارات وزیرارتباطات و فناوری اطلاعات ایران همچنان می‌تواند به دلیل تصمیم‌گیری نهادهای امنیتی وبدون در نظرداشت عوامل اقتصادی و اجتماعی همچنان فیلتر باقی بماند. چنان که عیسی زارع پور هفته گذشته گفت: «من به عنوان کارشناس پیشنهاد می‌کنم برای کسب و کارها روی محیطی که مطابق قانون جمهوری اسلامی نیست سرمایه‌گذاری نکنند، حتی اگر این پلتفرم‌ها مجدد شروع به کار کنند. می‌بینید همیشه درهربزنگاهی مسئولیت‌های بین‌المللی را رعایت نمی‌کنند وممکن است با محدودیت‌هایی روبرو شوند.» اوهمچنین خسارت‌های وارد شده به کسب وکارها را متوجه کسانی دانسته که به تعبیراو«آشوب‌ها را به وجود آورده‌اند.» آقای زارع پورهمچنین به صاحبان کسب و کار توصیه کرده که از پلتفرم‌های ایرانی استفاده کنند. بنابراین برپایه تجربه موجود از فیلترینگ تلگرام، به احتمال زیاد، افزون بربسیاری از کاربران عادی، فعالیت رسمی بسیاری از نهادهای رسمی و کارگزاران جمهوری اسلامی نیز همچنان در واتس‌اپ و اینستاگرام ادامه خواهد یافت ولی محدودیت‌های اعمال شده در مورد آنها می‌تواند دائمی باشد.