«تومان» حریف تورم می شود؟

حذف صفر از واحد پول ملی دیگر بار مطرح شده است. در حالی که بانک مرکزی لایحه اصلاح پول ملی را به دولت تقدیم کرده اما برخی از کارشناسان می گویند در شرایطی باید برای حذف صفر از پول اقدام کرد که اقتصاد به یک ثبات حداقلی رسیده و التهاب از بازارها تخلیه شده باشد.  صفرزدایی از ریال ابتکار مدیران این دوره نیست و حذف صفر در قالب طرح اصلاح پول ملی ایران به دهه ۷۰ برمی گردد. برای اولین بار در دهه ۷۰ با افزایش نرخ تورم بحث تغییر واحد پولی از ریال به تومان و پاک کردن صفرها مطرح شد. پس از گذشته حدود سه دهه هنوز هم دولت نتوانسته علی رغم افت و خیز نرخ تورم این طرح را به اجرا برساند.

البته یک بار در سال ۹۵ در شرایطی که نرخ تورم به صورت کنترل شده به مرز ۱۰ درصد رسیده بود، بحث پیشنهاد حذف صفر در پیش‌ نویس لایحه قانون بانکداری پیش کشیده شد اما باز هم با مخالفت بانک مرکزی مواجه شد.

هر چند در ابتدای طرحِ این ایده ضد تورمی، قرار بر حذف سه صفر بود اما امروز که بار دیگر از طرح اصلاح پول ملی حرف می زنند، حذف چهار صفر را در دستور کار قرار داده اند که گویا این بار از نوبت های قبل جدی تر است و رییس بانک مرکزی اعلام کرده لایحه حذف چهار صفر از واحد پول کشورمان را به دولت ارایه کرده است. با توجه به عرف حاکم بین مردم، پیشنهاد شده هر ۱۰ هزار ریال فعلی معادل یک تومان و هر تومان معادل ۱۰۰ ریال جدید باشد.

در حالی که مهم ترین کاربرد حذف صفر از واحد پولی در هر کشوری کاهش نرخ تورم است اما عده ای از کارشناسان اقتصادی بر این باورند تا زمانی که مقدمات اجرای این طرح محقق نشده باشد، این ایده ضد تورمی در اجرا با شکست مواجه می شود و تنها هزینه هایی را برای بانک مرکزی ایجاد خواهد کرد.

    نرخ تورم به جایی نرسیده که صفر را از پول حذف کنیم

«کامران ندری» کارشناس پولی و بانکی درباره تصمیم بانک مرکزی مبنی بر حذف صفر از پول کشورمان گفت: کشورهایی که در سیاست حذف صفر از پول خود موفق بودند، در شرایطی اقدام به این کار کرده اند که ثبات نسبی در اقتصادشان وجود داشت. معمولا کشورهایی که در بحبوحه بحران اقتصادی دست به حذف صفر زده اند، نتوانسته اند در تحقق اهداف خود موفق عمل کنند.

وی با بیان اینکه بسیاری از کشورها چندین بار نسبت به حذف صفر از واحد پولی کشورشان اقدام کرده اند اما نتوانسته اند گره ای از مشکلات اقتصادی خود باز کنند، ادامه داد: تورم علل و عواملی دارد که اگر به این عوامل ایجاد کننده تورم، توجه نشود تنها با حذف صفر نمی توان سیستم پولی با ثباتی را ایجاد کرد.

ندری با تاکید بر اینکه باید قبل از حذف صفر اصلاحات اساسی در نظام پولی انجام شود، گفت: حذف صفر آخرین حلقه از سلسله اقدامات برای ایجاد ثبات پولی است که باید انجام شود. استقلال بانک مرکزی، ایجاد انضباط و شفافیت مالی، تغییر چارچوب سیاست گذاری پولی، رفع مشکل تراز نبودن حساب های بانکی، حذف وابستگی بودجه درآمدهای نفتی و کاهش اثرات دلارهای نفت بر تراز نامه بانک مرکزی از اقدامات پایه ای و ریشه ای است که باید قبل از حذف صفر از پول انجام شود.

به گفته این کارشناس اقتصادی، با توجه اینکه تغییرات ساختاری در نظام پولی و مالی ایجاد نکرده ایم، متاثر از آثار منفی تحریم ها هستیم و شاید زمان مناسبی برای این اقدام نباشد.

 کشورهای موفق و شکست خورده در اجرای اصلاح پولی

ایران اولین کشوری نیست که قصد اصلاح واحد پولی و حذف صفر را دارد. سابقه این اقدام به دوران جنگ جهانی دوم بر می گردد و حذف صفر از واحد پولی کشورها، اولین بار در آلمان و بعد از جنگ جهانی دوم به اجرا درآمد. در آن زمان آلمان تورمی شدید را تجربه می کرد که در آن شرایط تصمیم به حذف چند صفر از «مارک» گرفته شد.  در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی هم هر دلار آمریکا برابر ۱۸۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰۰ پزو داد و ستد می شد و به همین خاطر دولت آرژانتین در سال ۱۹۸۳ چهار صفر از پول خود را حذف کرد.

اما همه کشورها در اجرای این سیاست موفق عمل نکردند و اتفاقا نه تنها نتوانستند نرخ تورم را کاهش دهند بلکه آثار سوء آن باعث افزایش نرخ تورم هم شد به طوری که کشور ونزوئلا که درگیر شرایط سخت اقتصادی است با حذف صفر از واحد پول کشورش نتوانست بحران اقتصادی را برطرف سازد یا زیمباوه هم در شرایط ابرتورمی اقدام به اجرای این سیاست کرد که این کشورهم در اجرا موفق نبود.

کشور آرژانتین هم البته در چهار نوبت از واحد پول ملی خود صفر را حذف کرده است که در سه بار اول در رفع مشکلات اقتصادی و کاهش تورم موفق نبوده و زمانی برای چهارمین بار نسبت به حذف صفر اقدام کرد که پیش از آن ساختار اقتصادی کشور را سامان داده بود. کشور برزیل تا کنون ۶ بار نسبت به حذف صفر از واحد پول ملی اقدام کرده و تا کنون ۱۸ صفر از اسکناس ها کم کرده اما پس از چند بار اقدام به این کار، به اهداف مورد نظر رسید.  در میان این تعداد الگوی خارجی،
موفق ترین کشور در حذف صفر از واحد پولی را ترکیه می دانند. ترکیه در سال ۲۰۰۵ به یک ‌باره شش صفر را از پول ملی خود را حذف کرد. تورم در ترکیه از ابتدای دهه ۸۰ آغاز شد و به جایی رسید که هر دلار آمریکا که در سال ۱۹۸۸ با ۱۴۲۲ لیر قدیم ترکیه مبادله می ‌شد. تورم آنقدر شدت یافت که از سال ۱۹۸۱ به این سو در ترکیه هر دو سال یک بار نیاز به اسکناس‌های درشت‌ تر احساس می ‌شد. درشت‌ ترین اسکناس ترکیه در دو دهه از پنج هزار لیر به یک میلیون لیر رسید. در نهایت با اصلاح پولی در سال ۲۰۰۵ هر لیر جدید معادل یک میلیون لیر قدیم شد و به این ترتیب ترکیه در یک مرحله شش صفر را از اسکناس حذف کرد. مهار تورم در ترکیه با نظارت و دستورالعمل‌های صندوق بین‌المللی پول انجام گرفت و این کشور به عنوان یک نمونه برگزیده در مهار تورم از سوی این نهاد بین‌المللی معرفی شد.