تالاب گاوخونی، مقصر هوای آلوده‌ اصفهان

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان تابستان سال گذشته گفت: گاوخونی ۴۷ هزار هکتار وسعت دارد و در حال حاضر ۹۸ درصد آن خشک است؛ بر اساس محاسبه‌های انجام شده باید وزارت نیرو به صورت سالانه ۱۷۶ میلیون متر مکعب حقابه زیست ‌محیطی تالاب گاوخونی را تأمین کند، این در حالی است که تاکنون این مهم محقق نشده است. رودخانه زاینده‌رود به طول بیش از ۴۰۰ کیلومتر در دهه‌های اخیر به دلیل برداشت‌های غیرقانونی، بارگذاری‌های خارج از توان این رودخانه در زمینه کشاورزی و صنعت، انتقال آب به حوضه‌های دیگر و تراکم جمعیت به یک رودخانه با جریان دوره‌ای تبدیل شده است؛ تالاب گاوخونی در پایین‌دست و پایاب زاینده‌رود نیز در زمان حاضر با خشکی ۹۸ درصد مواجه است.
روزهای اخر اردیبهشت سال گذشته رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان گفت: بنا بر طرح های تحقیقاتی مصوب، رسوبات بستر خشک زاینده رود در تولید ریزگردها بررسی می‌شود.

مجید نادرالاصلی با اعلام اینکه رودخانه زاینده‌رود به جز یکی دو دهه اخیر که به علت برداشت‌های بی رویه دچار خشکی شده همیشه رودخانه‌ای دائمی بوده است، گفته: بررسی رسوبات بستر خشک زاینده رود در تولید ریزگردها طرحی است که برای انجام، مورد تایید قرار گرفته است. رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان افزود: دانشمندان معتقد هستند که خشکی تالاب گاوخونی عواقبش تا شعاع ۵۰۰ کیلومتری تاثیرگذار است به همین منظور با تصویب این طرح شاهد انجام مطالعاتی در این خصوص خواهیم بود.
حدود دو ماه بعد، منصور شیشه‌فروش مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: تندبادهای تابستانی منطقه شرق باعث شد که غول خفته گردوغبار تالاب بین‌المللی گاوخونی بیدار شود؛ طی چند روز گذشته شاهد این بودیم که ریزگردها نه تنها شهر ورزنه بلکه بیش از ۱۵ شهرستان را تحت تأثیر قرار داد.
وی افزود: همچنان تحت تأثیر ریزگردهایی هستیم که از طریق مرز جنوب سمنان، مناطق شرقی اردستان و تالاب گاوخونی وارد شده است و ریزگردها به سمت اصفهان آمده و ۱۵ شهرستان را تحت تأثیر قرار داده است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اهمیت احیای زاینده رود، گفت: در حال حاضر خشکی زاینده‌رود شرایط را مضاعف کرده و باعث شده است ضمن اینکه تحت تأثیر کانون‌های گردوغبار باشیم، خشکی زاینده‌رود گردوغبارهای نقطه‌ای ایجاد کند. حدود یک سال از این حرف و حدیث هل می گذرد با شروع تابستان و پیدا شدن سر وکله ریزگردها بار دیگر کارشناسان اعلام کرده اند، بستر خشک زاینده‌رود، تالاب گاوخونی و اراضی کشاورزی بایر اصفهان به منبع ریزگرد و کانون گرد و خاک تبدیل شده‌است.
خبر گزاری ایرنا چند روز پیش از زبان کارشناس امور بیابان اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان اعلام کرد، کانون‌های فعال گرد و غبار بیشتر در شمال، شمال شرق و شرق اصفهان مستقر است اما در سال‌های اخیر با توجه به خشک شدن بستر زاینده‌رود، ذرات خاک این رودخانه نیز نسبت به وزش باد حساستر شده‌اند.
وی تصریح کرد: شرایط در بستر خشک زاینده‌رود به گونه‌ای است که حتی با وزش بادی که قدرت فرسایندگی کمتری دارد، خیزش گرد و خاک از سطح زمین شدت می‌گیرد.

اعظم محمدی گفت: اراضی کشاورزی بایر شده نیز بیشتر در شرق اصفهان، حاشیه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی قرار دارد. وی با بیان اینکه این اراضی کشاورزی مالک شخصی دارد و متولی تالاب گاوخونی نیز سازمان حفاظت محیط زیست است، اضافه کرد: بحث تالاب و زمین‌های کشاورزی از حیطه اختیارات منابع طبیعی خارج است.
این کارشناس امور بیابان اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان ادامه داد: با این وجود به‌طور مرتب از طریق مدیریت بحران استانداری اصفهان پیگیری لازم برای ساماندهی این مناطق صورت گرفته است.

محمدی یادآور شد: بخشی از اراضی ملی استان در سگزی، فساران، نایین، انارک و قسمت شمال شرقی اصفهان، کانون‌های گرد و غبار بحرانی و فعال است و هر سال بر حسب اعتبارات تخصیص یافته برای مقابله با بیابان‌زایی در این مناطق اقدام می‌شود.

ایمنا همچنین از زبان محمدی نوشت: طبق برنامه هفتم توسعه مشخص است که برای چه مناطقی باید اقدامات مورد نیاز با هدف کاهش خیزش گرد و خاک اجرا شود. این کارشناس با بیان اینکه اقدامات مرتبط با کاهش فعالیت کانون‌های گرد و غبار طبق برنامه هفتم توسعه در ۱۴ شهرستان استان اصفهان اجرا می‌شود، گفت: کاهش ۲۰ درصدی وسعت کانون‌های بحران گرد و غبار از اهداف این برنامه است. محمدی، برخی از این شهرستان‌ها را خور و بیابانک، نایین، اردستان، آران و بیدگل، برخوار، اصفهان، جرقویه، کوهپایه، هرند و گلپایگان عنوان و تصریح کرد: دشت شمال گلپایگان نیز اخیرا به‌دلیل خشک شدن تالاب شور و یکسری اراضی آن به کانون گرد و غبار تبدیل شده است.
به گفته وی، برخی کانون‌های گرد و غبار خارج از محدوده‌های حوزه بیابان قرار دارد به‌عنوان مثال، یک سری کانون‌های گرد و غبار در سمیرم و غرب استان نیز شناسایی شده و از لحاظ مراتع و آبخیزداری در حال پیگیری است تا برنامه‌های لازم در آنها اجرا شود.

محمدی، برخی از برنامه‌های کاهش وسعت کانون‌های بحرانی گرد و غبار را نهالکاری، مدیریت روان‌آب‌ها و احداث بادشکن‌های زنده و غیر زنده خواند و اضافه کرد: لازم است اعتبارات مورد نیاز برای اجرای این برنامه ها، افزایش یابد زیرا بودجه فعلی پاسخگوی برنامه‌ریزی‌ها نیست.
این کارشناس امور بیابان اداره کل منابع طبیعی اصفهان تصریح کرد: وسعت کانون‌های فرسایش بادی استان حدود یک میلیون و ۵۰۵ هزار هکتار است و تلاش می شود که طبق برنامه، قسمت‌های فعالتر و آسیب‌زاتر در اولویت قرار گیرد.