آشکار شدن تابوهای ترسناک زنانه شدن سالمندی

یلدا توکلی: در دورانی به سر می‌بریم که با افزایش امید به زندگی و تغییرات ساختار هرم سنی هم جمعیت سالمندان و هم طول دوره سالمندی افزایش یافته و این موضوع لزوم توجه و سیاستگذاری در زمینه رفع نیازهای سالمندان را بیش از گذشته نمایان می‌کند. یکی از مهم‌ترین نیازهای این عزیزان توجه به سلامت روان، پرکردن خلأ تنهایی و پیشگیری از افسردگی آنهاست و ازدواج سالمندان یکی از مهم‌ترین تـمهیدات در این شرایط است، اقبالی که بیشتر مورد توجه مردان سالمند قرار دارد تا زنان.

• ۴۹ درصد زنان سالمند بدون همسر

با افزایش شاخص‌های بهداشتی و درمانی، اقتصادی و اجتماعی در کشور شاخص امید زندگی به بالای ۷۰ سال رسیده و برآوردها نشان می‌دهد رشد جمعیت سالمندی ایران تا سال ۱۴۰۴ سه برابر رشد جمعیت کشور شده و بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران، ۹ درصد مردان سالمند و ۴۹ درصد زنان سالمند بدون همسر و تنها زندگی می‌کنند. البته در این میان بیش از ۷۰‌ درصد مردان و ۳۰‌ درصد زنان تنهای سالمند، احساس نیاز به ازدواج مجدد را به فرزندان خود ابراز می‌کنند و تقریباً یک چهارم افراد بالای ۶۵ سال از افسردگی رنج می‌برند. بر اساس آمارهای جهانی درصد تنهایی زنان سالمند بیش از مردان است و هفت درصد مردان بالای ۶۵ سال و بیش از ۵۰ درصد زنان بالای ۶۵ سال در تنهایی سالمندی به سر می‌برند. در حقیقت ازدواج سالمندان یکی از بهترین تمهیدات برای بهبود شاخص‌های کیفیت زندگی (جسمی روانی، بهداشتی، اجتماعی و …) در سالمندان است اما موانع فرهنگی و عرفی متعدد و باورهای غلط، روند ازدواج سالمندان را با مشکل مواجه کرده و سالمندان اغلب تمایل به ازدواج مجدد را به دلیل این شرایط ابراز نمی‌کنند و منتظر می‌مانند تا فرزندان و اطرافیان این موضوع را مطرح کنند.

• تنها زیستن یکی از چالش‌های اساسی

حسام الدین علامه رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان است وی به آسیب شناسی پدیده زنانه شدن سالمندی در ایران پرداخت و اظهار کرد: در دوران سالمندی، سالمندان مرد شانس ازدواج مجدد را دارند و کمتر تنها هستند ولی زنان سالمند به لحاظ مسائل فرهنگی این امکان را ندارند. وی با تاکید بر اینکه بر اساس آمار به ازای هر ۵ درصد مرد سالمند، ۲۰ درصد سالمندان زن تنها زندگی می‌کنند، گفت: تنها زیستن یکی از چالش‌های اساسی زنان سالمند است چون شانس ازدواج مجدد را ندارند و ضروری است تابوی ازدواج زنان سالمند در جامعه شکسته شود. علامه ادامه داد: در سالهای گذشته به دلیل تولد بیشتر نوزادان پسر که ۱۰۷ نوزاد پسر به ازای تولد ۱۰۳ نوزاد دختر بود و فوت ناشی از حوادث کاری در مردها، جنسیت سالمندی مردانه بود ولی از سال ۸۵ به بعد، به دلیل کنترل عوامل مهمی چون عوارض زایمان، مرگ و میر مادران در هنگام تولد و دوران بارداری و افزایش مهاجرت مردان، جنسیت سالمندی در کشور زنانه شده است و بر اساس آمار سال ۹۵ به ازای هر ۱۰۰ زن سالمند، ۹۷ مرد سالمند وجود داشت که در سال ۱۴۰۰ به ازای هر ۱۰۰۰ زن سالمند ۹۲ مرد سالمند زندگی می‌کند. به گفته رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، بر اساس آمار بعد از ۸۵ سالگی مجدد تعداد مردان سالمند بیشتر می‌شود و جنسیت سالمندی مردانه می‌شود.

• پدیده‌ای به نام زنان سالمند فرهیخته

وی همچنین در ادامه سخنان خود به پدیده «زنان سالمند فرهیخته» نیز اشاره و با بیان اینکه امروزه ما با پدیده زنان سالمند فرهیخته هم مواجه‌ایم، تصریح کرد: میزان ازدواج در زنان دارای تحصیلات تکمیلی کمتر است و در حقیقت میزان تجرد قطعی در زنان فرهیخته بیشتر شده است. علامه معتقد است که در راستای حمایت از زنان سالمند تنها، با توجه به افزایش آمار دختران دچار تجرد قطعی باید قانون گذار یک نوع حمایت ویژه برای مسکن آنها در زمان فوت پدر و مادر دختران مجرد در سالمندی داشته باشد و نیز می‌توان با نگاه فقه پویا در زمینه تقسیم ارث و در شرایطی که زن همسر خود را از دست می‌دهد، بستری برای به تعویق افتادن تقسیم مسکن تا زمانی که مادر خانواده زنده است را فراهم کرد. رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان، تعداد جمعیت سالمندان کشور توضیح داد: بر اساس پیش بینی‌ها در سال ۱۴۱۰ تعداد سالمندان به ۱۳ میلیون و در سال ۱۴۲۰ به ۱۹ میلیون و در سال ۱۴۳۰ به ۳۵ میلیون نفر می‌رسد که ضروری است تغییراتی در کیفیت و سبک زندگی سالمندان اتفاق بیفتد. وی در پایان گفت: از آن جایی که شاید بتوان با ازدواج مجدد در دوران سالمندی، جلوی بسیاری از مشکلات آتی سالمندان شامل احساس طرد شدگی از جامعه، احساس تنهایی، انزوا طلبی، پایین آمدن اعتماد به نفس، افسردگی و … را گرفت؛ باید برای بهبود شرایط و رفع موانع این مسأله کوشید. باید رنگ و بوی تابو را از ازدواج مجدد این قشر اجتماعی زدود. باید وضعیت اجتماعی به گونه‌ای باشد که آنان بتوانند بدون دغدغه و ترس از طرد شدگی تصمیم بگیرند. از سوی دیگر ترویج و ترغیب ازدواج سالمندان باید به سمت متناسب سازی ازدواج سالمندان به لحاظ تفاوتهای سنی زوجین همراه باشد.